د افغان ښځو سل کلنه مبارزه د حقوقو ترلاسه کولو او د دولتونو پالیسۍ

لنډیز 

په دې مقاله کې د افغان ښځو د سل کلنې مبارزې جاج اخیستل شوی، چې په هغه کې د برابر حقونو د ترلاسه کولو، ستونزو، لاسته راوړنو او د افغانستان د مختلفو دولتونو پالیسۍ څېړل شوې دي. له امانالله خان او ملکې ثریا د شلمې پېړۍ له لومړنیو اصلاحاتو څخه تر ۲۰۲۱ کې د طالبانو واک ته راستنېدو پورې، افغان ښځې له سختو کلتوري او ټولنیزو محدودیتونو سره مخ وې، خو په ځینو دورو کې پرمختګ او اصلاحات هم شوي دي. په دې مقاله کې د ښځو د پام وړ رول په افغان ټولنه کې او د دولتونو کلیدي پالیسۍ، لکه د محمد داوود خان د جمهوریت دوره، کورنۍ جګړې، د طالبانو سخت واک او د هغوی بیا واک ته رسېدل څېړل کېږي. همدارنګه د ښځو د حقونو د ملاتړ لپاره د نړیوالو ادارو او غیرحکومتي سازمانونو هڅې هم تحلیل شوي دي. 

مقدمه 

د افغان ښځو د حقونو لپاره مبارزه یوازې یو فردي هڅه نه، بلکې یو ټولنیز او سیاسي حرکت و چې په تېرو لسیزو کې د مقاومت او پایښت له خنډونو سره مخ و. دا مبارزه د وخت په تېرېدو د بیلابیلو عواملو، لکه د دولتونو سیاستونو، د نړیوالو ادارو رول او ټولنیزو بدلونونو له امله متاثره شوې ده. افغانستان په تېرو سلو کلونو کې له ګڼو سیاسي، ټولنیزو او اقتصادي بدلونونو سره مخامخ شوی، چې د ښځو په وضعیت یې ژور اغېز کړی. له امانالله خان او ملکې ثریا د اصلاحاتو له لومړیو څخه تر نن ورځې پورې، افغان ښځو د خپلو حقونو لپاره مبارزه کړې ده. دا مبارزې د سیاسي بدلونونو تر اغېز لاندې وې، چې په هغې کې جمهوریتونه، کمونیستي رژیمونه، کورنۍ جګړې او د طالبانو واکمني شامل دي. په دې مقاله کې به د افغان ښځو مبارزې، لاسته راوړنې او پر هغوی د دولتونو د سیاستونو اغېزې په تفصیل سره وڅېړل شي. 

د ښځو د مبارزې پیل (۱۹۱۹-۱۹۷۳) 

د افغان ښځو د حقونو لپاره مبارزه د امانالله خان د واکمنۍ له دورې څخه پیلېږي. امانالله خان د نجونو لومړني ښوونځي جوړ کړل او ښځې یې زده کړو او ټولنیزو چارو ته وهڅولې. ملکې ثریا په لومړیو هغو ښځو کې وه چې په عامه محضر کې راڅرګنده شوه او نورې ښځې یې هم ټولنیزو او کلتوري فعالیتونو ته وهڅولې. په ۱۹۲۳ کال کې امانالله خان اساسي قانون تصویب کړ چې په کې یې د ښځو ځینې حقوق په رسمیت وپېژندل. هغه همدارنګه د حجاب د جبري رسم پر ضد غږ پورته کړ او ښځو ته یې وویل چې ټولنیز فعالیتونه وکړي. 

د دې اصلاحاتو سره سره، محافظهکارو مذهبي او دودپالو کړیو سخت مخالفت وکړ، چې په پایله کې امانالله خان له واکه لرې کړای شو. د امانالله خان له واکمنۍ وروسته حکومتونو هم تر یوه بریده اصلاحات دوام ورکړل، خو د ښځو لپاره د برابر حقونو ترلاسه کول لا هم د ټولنیزو او کلتوري محدودیتونو له امله محدود پاتې شول. 

د ظاهر شاه د واکمنۍ دوره (۱۹۳۳-۱۹۷۳) 

په دې دوره کې افغانستان د احتیاط او تدریجي پرمختګ له لارې د مدرنیزم او ټولنیزو اصلاحاتو پر لور ګامونه واخیستل. ښځې په تدریجي ډول ښوونځیو ته لار پیدا کړه او په بېلابېلو مسلکونو، په ځانګړې توګه ښوونه او نرسانهګۍ کې بوختې شوې. د دې دورې یوه مهمه لاسته راوړنه د ښځو د ملاتړ انجمن جوړېدل وو، چې موخه یې د ښځو حقوقي او ټولنیز وضعیت ښه کول وو. سره له دې چې په ښارونو کې ښځې زده کړو او کار ته لاسرسی درلود، خو په کلیوالو او دودپالو سیمو کې لا هم پر ښځو سخت محدودیتونه ول. 

د جمهوریت او د ښځو مبارزې (۱۹۷۳-۱۹۹۲) 

په ۱۹۷۳ کال کې محمد داوود خان د جمهوریت بنسټ کېښود، چې له امله یې د ښځو مبارزه یوه نوې مرحله ته داخله شوه. داوود خان په خپلو اصلاحاتو کې ښځو ته په حکومت او سیاست کې د ګډون بلنه ورکړه. خو له جمهوریت وروسته کورنیو جګړو د ښځو پرمختګونو ته زیان ورساوه. د کمونیستي حکومتونو په دوره کې ښځو ته په زده کړو او کار کې د ګډون فرصتونه ورکړل شول، خو جګړې او سیاسي بېثباتۍ دا لاسته راوړنې له خطر سره مخ کړې. 

د شوروي یرغل او کورنۍ جګړې 

د ۱۹۷۹ کال د شوروي یرغل او له هغې وروسته کورنیو جګړو د ښځو پر وضعیت ډېر ژور اغېز وکړ. سره له دې چې د شوروي په ملاتړ حکومتونو د ښځو د حقونو د ملاتړ قوانین جوړ کړل، خو جګړو او سیاسي بېثباتۍ دا اصلاحات ټکني کړل. په دې دوره کې ښځې له شدید تاوتریخوالي، اقتصادي ستونزو او افراطي نظریاتو سره مخ وې، چې د هغوی حقوق یې په سختۍ سره محدود کړل. 

د طالبانو واکمني او د ښځو ځپل (۱۹۹۶-۲۰۰۱) 

د طالبانو د واکمنۍ دوره د افغان ښځو په تاریخ کې یوه له تر ټولو تیاره دورو څخه وه. په ۱۹۹۶ کال کې د طالبانو له واکمنېدو سره، ښځې له خپلو ټولو اساسي حقونو بېبرخې شوې. تعلیم، کار او ټولنیز حضور ښځو ته په کلکه منع شول. طالبان د شریعت له سخت تفسیر سره د ښځو ټولنیز فعالیتونه منع کړل او هغوی یې کورونو ته محدودې کړې. 

د طالبانو تر سقوط وروسته (۲۰۰۱-۲۰۲۱) 

په ۲۰۰۱ کال کې د طالبانو تر پرځېدو وروسته، د نوي حکومت له جوړېدو سره ښځې یو ځل بیا ټولنیز او سیاسي ډګر ته راوګرځېدې. په ۲۰۰۴ کال کې تصویب شوي اساسي قانون د ښځو حقوق په رسمیت وپېژندل او هغوی ته یې په بېلابېلو برخو کې د ګډون قانوني ضمانتونه ورکړل. ښځو په انتخاباتو کې برخه واخیسته او ګڼې ښځې پارلمان ته بریالۍ شوې. 

په دې دوره کې د ښځو د ملاتړ لپاره ګڼ بنسټونه جوړ شول. د ښځو چارو وزارت تاسیس شو، او د کورني تاوتریخوالي پر وړاندې د ښځو د ساتنې لپاره قوانین تصویب شول. 

د حامد کرزي او اشرف غني حکومتونه 

د حامد کرزي د حکومت پر مهال (۲۰۰۴-۲۰۱۴) د ښځو لپاره ګڼې لاسته راوړنې وشوې. د کورني تاوتریخوالي ضد قانون تصویب شو، د نجونو لپاره تعلیمي پروګرامونه پراخ شول، او په پارلمان او نورو دولتي ادارو کې د ښځو حضور زیات شو. 

د اشرف غني په حکومت کې (۲۰۱۴-۲۰۲۱) هم د اصلاحاتو لړۍ دوام وموند. د ښځو لپاره د اقتصادي او ټولنیزو پروګرامونو، لکه د وړو سوداګریو جوړول او د زده کړو پراخولو هڅې وشوې. همدارنګه د فساد کمولو او د شفافیت زیاتولو لپاره هڅې وشوې، خو امنیتي او ټولنیزې ستونزې لا هم جدي ننګونې وې. 

د نړیوالو بنسټونو او غیردولتي سازمانونو رول 

د نړیوالو بنسټونو لکه د ملګرو ملتونو او د ملګرو ملتونو پرمختیایي پروګرام (UNDP) سره، په سیمهییزو غیردولتي سازمانونو کې هم، د افغان ښځو د حقونو په ملاتړ کې مهمه ونډه درلوده. دغه بنسټونه د مالي مرستو، روزنیزو پروګرامونو او حقوقي ملاتړ په وړاندې کولو سره ښځو ته د دې زمینه برابره کړه چې خپلو حقونو ته لاسرسی ومومي او په ټولنه کې فعالې پاتې شي. 

لاسته راوړنې او ننګونې 

په دې دوره کې، افغان ښځو په درسي، سیاسي او اقتصادي ډګرونو کې په ډاګه ګډون وکړ. دوی په پوهنتونونو کې زدهکړې وکړې، په دولتي ادارو او نړیوالو سازمانونو کې کار وکړ او په سیاسي ډګر کې مهمې ونډې ولوبولې. د ښځو شتون په ټولنه کې په څرګند ډول زیات شو، چې د دولتي ادارو، پوهنتونونو، نړیوالو سازمانونو، او حتی د امنیتي ځواکونو او پولیسو په برخه کې یې فعالیت وکړ. 

خو لا هم د ښځو پر وړاندې د تاوتریخوالي، جنسي نابرابرۍ او ټولنیز او سیاسي فساد په څېر لویې ستونزې شتون لري، چې د ښځو لپاره یې د خپلو حقونو بشپړ ترلاسه کول ستونزمن کړي دي. 

د طالبانو راتګ او د ښځو لپاره تیاره راتلونکې (۲۰۲۱) 

په ۲۰۲۱ کال کې د طالبانو د واک ته بیا راستنېدو سره، په افغانستان کې د ښځو د حقونو راتلونکی یو ځل بیا له نامعلوم برخلیک سره مخ شو. که څه هم طالبانو اعلان وکړ چې دوی به د شریعت په چوکاټ کې د ښځو حقونو ته درناوی وکړي، خو د تېرې سرکوبګرې تګلارې د بیا تکرار نښې نښانې لیدل کېږي. له دې نښو څخه د نجونو پر زدهکړو محدودیتونه، په ځینو برخو کې د ښځو پر کار بندیز، او پر ټولنیزو فعالیتونو فشارونه یادولی شو، چې په دې سربېره نور زرګونه ستونزې هم شتون لري. 

په افغانستان کې اغېزمنې ښځې 

په وروستۍ یوه پیړۍ کې، افغان ښځو په ځانګړو مبارزو او اغېزناکو هڅو سره په ټولنه او هېواد کې مهم رول لوبولی دی. دلته د افغانستان په معاصر تاریخ کې ځینې اغېزمنې ښځې او د هغوی کړنې یادوو: 

۱. ملکه ثریا 

کړنې: ملکه ثریا د امانالله خان مېرمن وه او د افغان ښځو د حقونو له مخکښو پلویانو څخه وه. هغې د نجونو د زدهکړې او د ښځو د حقونو په ترویج کې کلیدي رول درلود. نوموړې د ټولنیز او کلتوري پرمختګ د نښان په توګه پېژندل کېږي او د ښځو د حقونو او ټولنیزو اصلاحاتو په پروګرامونو کې یې فعاله ونډه اخیستې وه. 

۳. شیرین آریا 

کړنې: شیرین آریا یو بریالۍ متشبثه او د ښځو د حقونو فعاله ده. هغې د کوچنیو او منځنیو شرکتونو په جوړولو سره د افغان ښځو اقتصادي ځواکمنتیا ته وده ورکړه او له هغوی سره یې د خپلو کاروبارونو په پیل کې مرسته کړې ده. 

۴. فوزیه کوفي 

کړنې: فوزیه کوفي د پارلمان استازې او د بشر حقونو فعاله ده. هغې د ښځو د حقونو او سیاسي ګډون په برخه کې د مبارزې یوه مخکښه څېره ده. نوموړې د جنسیتي برابري په ترویج کې او په روغتیا او تعلیم کې د ښځو د حقونو لپاره کار کوي. 

۵. سیما سمر 

کړنې: سیما سمر د افغانستان د بشر حقونو خپلواک کمیسیون مشره او د ښځو د حقونو فعاله ده. هغې په افغانستان کې د بشر حقونو په پرمختګ کې مهم رول لوبولی او په پرلهپسې توګه د ښځو او انساني حقونو د وضعیت د ښه کولو لپاره هڅې کوي. 

۶. هدیه سادات 

کړنې: هدیه سادات یو مشهوره لیکواله او د ښځو د حقونو فعاله ده. هغې د ښځو د حقونو په اړه مقالې او کتابونه لیکلي، چې په افغان ټولنه کې یې د ښځو ستونزو او پوهاوي د زیاتوالي لپاره کار کړی دی. 

۸. عزیزه عبداللهي 

کړنې: عزیزه عبداللهي یوه لیکواله او خبریاله ده چې په ټولنیزو او ښځو پورې اړوند مسایلو کار کوي. هغې د افغان ښځو پر وضعیت مقالې او راپورونه لیکلي، ترڅو د دوی غږ نړیوالو ته ورسوي. 

نورې مبارزې ښځې: شکریه بارکزی، فاطمه مهدی، فرخنده همدرد، صفیه صدیقي، نجیبه فضلي، او ناهید فرید د ښځو د حقونو او سیاسي مشارکت سختې پلوي کوي او په تعلیمي او ټولنیزو چارو کې هم فعالې دي. 

دې ښځو په ټولنیزو، سیاسي، او کلتوري ډګرونو کې د پام وړ لاسته راوړنې لرلي دي. نه یوازې دوی د ښځو د حقونو په برخه کې د افغانستان د مخکښانو په توګه پېژندل کېږي، بلکې د راتلونکو نسلونو لپاره هم د الهام سرچینه دي. د دوی مبارزې او لاسته راوړنې افغان ښځو ته الهام بخښي او د راتلونکي لپاره د لا پرمختګونو زمینه برابروي. 

پایله 

افغانستان، چې له پیچلي او متنوع تاریخ څخه برخمن دی، په تېرو سلو کلونو کې د سیاسي، ټولنیزو او کلتوري بدلونونو شاهد پاتې شوی. په دې لړ کې، د افغان ښځو مبارزه د مساوي حقونو او ټولنیز مقام ترلاسه کولو لپاره د یو بنسټیزې ننګونې په توګه دوام لري. په دې دوره کې، افغان ښځو له کلتوري، ټولنیزو او قانوني خنډونو سره په پرلهپسې توګه مبارزه کړې، ترڅو خپل غږ ټولنې او نړۍ ته ورسوي. 

د افغان ښځو سل کلنې مبارزې د هغوی زړورتیا، پایداري او د برابر حقونو ترلاسه کولو لپاره د کلکې ارادې څرګندونه کوي، سره له دې چې دوی د لویو سیاسي، ټولنیزو او کلتوري ستونزو سره مخامخ شوي دي. که څه هم دوی په زدهکړه، کار او سیاسي ګډون کې د پام وړ لاسته راوړنې لرلې دي، خو تل یې د جنسیتي تبعیض، تاوتریخوالي، او ناڅاپي سیاسي بدلونونو په څېر سختو خنډونو سره مبارزه کړې ده. 

که څه هم په بېلابېلو سیاسي دورو کې د ښځو لاسته راوړنې بدلون موندلی دی، خو د افغان ښځو اراده د مبارزې په دوام کې پیاوړې پاتې شوې ده. د ۲۰۲۱ کال په ترڅ کې د طالبانو بېرته واک ته رسېدل یو ځل بیا د ښځو د حقونو راتلونکی له جدي ننګونو سره مخ کړ. د افغان ښځو راتلونکی په ډېر ډول د نوي حکومت د پالیسیو او نړیوالې ټولنې له ملاتړ سره تړاو لري. خو د دوی د مبارزې تاریخ ښيي چې افغان ښځې به هېڅکله هم له خپلو حقونو څخه د لاس اخیستو اراده ونه بایلي. 

مأخذونه 

.1 احمدي، فریبا. حقوق زنان در افغانستان: پیشرفت‌ها و چالش‌ها. هرات: انتشارات هرات، ۱۳۹۳. 

. 2احمدي، لیلا. آموزش و توانمندسازی زنان افغان. کابل: انتشارات کابل، ۱۳۹۶. 

. 3 حسینی، حمیرا. زنان زیر سلطه طالبان. تهران: انتشارات تهران، ۱۳۸۰. 

. 4 خواجه، سید محمود رفیعی. زنان و سیاست‌های دولت در افغانستان پساطالبان. ترجمه حمیرا قادری. مزار شریف: انتشارات مزار، ۱۳۹۷. 

. 5 داوودی، سید طاها میر. زنان و دولت در افغانستان. کابل: انتشارات کابل، ۱۳۹۲. 

. 6رسولی، عبدالقدیر کهزاد. افغانستان: یک تاریخ مدرن. ترجمه آنجلو رسنایگام. کابل: انتشارات کابل، ۱۳۸۴. 

. 7سمر، سیما. مبارزه زنان افغانستان برای حقوق‌شان. ترجمه فاطمه نوری. کابل: انتشارات کابل، ۱۳۹۸. 

. 8شاهین، سید یوسف. افغانستان در دوران جمهوری و حقوق زنان. ترجمه محمد کریم صادقی. کابل: انتشارات کابل، ۱۳۹۴. 

. 9شفیعی، شیرین. زنان و جنگ در افغانستان.تهران: انتشارات تهران، ۱۳۹۵. 

. 10فریاد، مرضیه. زنان افغانستان: جنگ بی‌پایان مبارزه. تهران: انتشارات تهران، ۱۳۹۰.